Niet boos blijven

De vorige keer liet ik mijn gevoel de vrije loop bij het zien van wat de mensen in het onderwijs wordt aangedaan. De rigide bezuiniging van 300 miljoen in het speciaal onderwijs is in mijn beleving een van de meest erge maatregelen en die het onderwijs ernstig tekort doen. Ga er maar aan staan: ondanks een toenemende zorgzwaarte ( steeds meer leerlingen die een één op één begeleiding nodig hebben ) tegen een groot deel van je mensen moeten zeggen dat we de lonen niet meer kunnen betalen en zij dus elders emplooi moeten zoeken. Een bezuiniging op zich maakt me niet boos. Maar dan moeten er wel gegronde redenen voor zijn en het moet me duidelijk worden dat we er als maatschappij goed aan doen om het zo te doen. In een gezonde maatschappij zou dat moeten kunnen. Maar op dat punt stelt dit kabinet me ernstig teleur. In moeilijke tijden zullen keuzes gemaakt moeten worden. Het maken van een keuze doet een mens op basis van een 'waardenset' ...welke waarden staan voorop? Het is me ondertussen wel duidelijk geworden dat dit kabinet de 'economische waarde' het allerbelangrijkst vindt. En dan delven de zwakkeren in de samenleving het onderspit. Hoe kun je zó bot zijn en de menselijke waarden negeren en alleen voor het geld gaan? Geld blijven verdienen als het hoogste goed? ...bah! Is dat het Nederland waar ik trots op zou moeten zijn? ...waren wij niet ooit het geweten van de wereld? Nu zie ik een schaamteloos herhalen van de fouten die in de VS zijn gemaakt. De afrekencultuur ( dat noemen ze daar accountability) volgt nadat 'ranking and rating' tot ongezonde proporties zijn opgeblazen. Een overheid die zich gedraagt als een totalitair regime en 'sturen op resultaten' vermengt met 'verticale regelzucht'. Het kindbelang staat niet meer voorop...ook al zal de minister zich haasten om te zeggen dat het wél zo is. Dan overvalt mij het gevoel van boosheid...Peter Finch vertolkte deze boosheid op weergaloze wijze in de film 'Network' (1976) (  zie de scéne 'I'm mad as hell' ) en dat lucht dan een beetje op. Heel even dan.

Frederick Winslow Taylor

Gelukkig mocht ik afgelopen week een college volgen van Jaap Peters. Ik was al eerder enthousiast over zijn werk vanwege zijn boekje 'intensieve menshouderij' en ik verheugde me al op een update naar zijn laatste werk: 'Nieuw Europees Organiseren' *. Jaap Peters sloeg de spijker precies op zijn kop toen hij ging vertellen over het Anglo-Amerikaanse model. Een van de grondleggers daarvan is  Frederick Taylor die precies 100 jaar geleden een boek (Principles of Scientific Management, 1911) publiceerde dat van grote invloed bleek te zijn. Het feit dat Taylor van huis uit een 'mechanical engineer' was verraadt al dat hij de economie als een grote machine zag: daarin wordt de menselijke maat verwaarloosd ( zie Modern Times; Charlie Chaplin in de fabriek) Management werd uitgevonden als een instrument om de winsten te maximaliseren...zo min mogelijk investeren ( laag opgeleide arbeidskrachten zijn goedkoper ) en het productieproces in hele kleine stukjes uiteenrafelen zodat zélfs eenvoudige zielen ( zoals die van een vrouw , echt waar: hij heeft dat geschreven! ) het moesten kunnen.  Ik zat nog nog met mijn boosheid opgescheept...en je kunt je voorstellen dat ik dacht: We hebben 'm! De kwade genius , het monster van de 20e eeuw, de veroorzaker van de grote ongelijkheid in de wereld....

Maar Jaap Peters is daar genuanceerd over: in zijn tijd wás Taylor een vernieuwer en het luidde een nieuw tijdperk in. In dit tijdperk werd het hebben van geld als de belangrijkste waarde gezien. Het heeft de VS tot een supermacht gemaakt. Het land waar vooral het recht van de sterkste geldt. Waar 1% van de bevolking 40% van al het geld bezit. Waar geen rotondes maar kruispunten zijn; wie het eerst komt , wie het eerst maalt. Waar de scholen hun inkomsten krijgen van 'ground taxes' en dus in rijke buurten hele rijke scholen bestaan en in arme buurten ...juist: straatarm! Inclusief onderwijs wordt verkocht als een ideaal model ( in Nederland zit 6% van de leerlingen op een school voor speciaal onderwijs, in VS slechts 2% ) maar is een rechtstreeks gevolg van de claimcultuur. In het Anglo-Amerikaanse model voelt iedereen zich verantwoordelijk voor zich zelf. En als je meent dat je onrecht wordt aangedaan? Sue them! Zo ontstond de wet voor gehandicapten in het onderwijs ( no child left behind ) en werd afgedwongen dat children with special needs in het gewone onderwijs horen. 


Waar de Amerikanen de focus leggen op 'Command, Communication en Control' hebben we in Europa van oudsher een veel duurzamer model. Het is gebaseerd op 'Vakmanschap, Verbinding en Vertrouwen'. Het is ontstaan uit eeuwenlange ervaring met het model van  'meester en gezel'. Dat dreigen we in te wisselen voor het korte termijndenken van de Amerikanen. Tekenend is bijvoorbeeld  dat Duitsland in de 30-er jaren de leerplicht met 3 jaar verlengde om daarmee beter opgeleide mensen te hebben in het productieproces. In Europa denkt men veel meer aan de toegevoegde waarde van een verbinding tussen onderwijs , wetenschap en bedrijfsleven.  


Wat is nu de hoop voor de toekomst? Jaap Peters liet de S-curve zien ...het huidige en overheersende systeem van het Anglo-Amerikaanse model is al over haar top heen. En al tijdens het afbrokkelen van het oude systeem ontstaat er weer een nieuw systeem. En zo is het al duizenden jaren aan de gang; systemen komen op en vergaan weer en worden ALTIJD weer opgevolgd door nieuwe.  Volgens Jaap Peters verkeren we nu in de tussentijd. Een lastige periode, dat wel. Was vanaf de middeleeuwen het hebben van grond van waarde en vanaf de industriële revolutie om het hebben van geld...een nieuwe kernwaarde tekent zich al.  Men beweert dat 'the era of connectivity' is aangebroken. Verbinding hebben....ja, dat moesten we maar eens verder gaan uitdiepen. Door met elkaar in gesprek te gaan. Gesprekken die er toe doen. ... bedankt Jaap. Ik geloof er weer in. Er is hoop. Ik ben niet meer boos. Ik krijg weer energie om de goede dingen te gaan doen. En dat is meteen een mooi voornemen voor 2012. 


* Nieuw Europees Organiseren is geschreven door Jaap Peters én Jaap Brouwers.
De lezing die ik heb bijgewoond betreft een uit de collegereeks 'Organisatie 3.0'.

een waardenloos kabinet

Soms heb je ineens zo'n moment...
je staat op, je ontbijt en onderwijl bekijk je het nieuws,
je gaat naar je werk...weer in de file...je luistert naar de radio,
je komt op je werk...of liever: je komt NIET tot je werk,
want je wordt voortdurend opgehouden ...
door probleempjes...en die los je op...en dan volgen nog meer
probleempjes...en die los je dan weer op....af en toe een 
overwinninkje...maar direct gevolgd door weer nieuwe 
problemen...kleine zorgen, grote zorgen......
en het houdt maar niet op.
Kom op, grote vent...schouders eronder..het hoort er bij,
het is van deze tijd.


Maar godallemachtig! is dat nou wel zo? 
het is van deze tijd? alsof het iets vanzelfsprekend is?
of het normaal is dat politici elkaar zwart maken,
of het normaal is dat fatsoen niet meer hoeft
en 'vrije meningsuiting' een vrijbrief is voor
het denigreren van hele bevolkingsgroepen
en daarmee het eigen falen te maskeren
oneerlijkheid en onrecht zegevieren.


En als je je nek uitsteekt voor de zwakkeren 
in de samenleving, omdat je dat de belangrijkste 
waarde in je leven vindt?
goed doen voor de medemens,
omdat jij dat kan en de ander dat nodig heeft.
en je wordt alsmaar weer gefrustreerd
door de zittende macht , met valse agenda's
die van alles roepen maar het gaat over iets anders?
 ..over vastklampen aan die macht
en geen eerlijke verdeling duldt


En jouw medemens daarom over het randje 
wordt geduwd. Geen eerlijke kans krijgt
eerst zwart wordt gemaakt om daarna
alles af te pakken wat hen waardevol maakte?
Deze macht kent geen menselijke waarden
een waardenloze macht...


op zo'n moment ... zou je...
naar het raam willen lopen...
je kop naar buiten steken...
en keihard roepen:
IK PIK DIT NIET MEER!!!!

Wie durft er nog te ondernemen in het onderwijs? (2)

De vorige keer heb ik u verteld van de economie op wereldniveau. Over kapitalisme dat in vorige eeuwen is ontstaan en nu piepend en krakend over de grenzen van ethiek lijkt te gaan ; de beweging 'occupy' noemend als een signaal dat zegt: we weten dat het niet deugt, maar we weten niet hoe het dan wél moet. Maar de titel wijst op een economie in het onderwijs: daar ben ik eigenlijk niet aan toegekomen. Daarom nu de tweede poging.


Afgelopen week was ik weer aangeschoven tijdens een bijeenkomst van de groep waar ik deel van uit maak: ECK2. Het staat voor 'educatieve contentketen'. Leren in het onderwijs wordt nu nog overwegend met boeken gedaan, maar dat duurt niet lang meer. Het moderne onderwijs vraagt in dit digitale tijdperk om digitaal lesmateriaal en daarom zal het medium 'boek' steeds meer ingehaald worden door toepassingen van het internet. Uitgeverijen begeven zich voorzichtig op het glibberige pad van het digitaal aanbieden van educatieve content. Het is een uiterst ingewikkelde zaak. ECK2 is een poging om alle partijen die daar onderdeel van gaan uitmaken volgens een standaard te laten werken. Dat is waarlijk een mooi streven en een belangrijke stap om het onderwijs de 21e eeuw in te trekken.  

Grand Hotel Karel V in de binnenstad van Utrecht

Met het concept van Cloudschool in mijn achterzak begrijp je natuurlijk wel dat ik hier absoluut bij wilde zijn. Ik doe dit vanuit het belang van het onderwijs; de publieke sector. Hoewel voor een grote zaal was gekozen van Grand Hotel Karel V (zie foto) bleek dat de zaal eigenlijk te klein was voor de meer dan 50 deelnemers.
Bij het voorstelrondje bleek al gauw hoe de verhouding met de private sector lag: ik bleek één van slechts vier deelnemers te zijn die het scholenveld vertegenwoordigden: de rest van de groep werd vooral ingevuld door uitgeverijen en bedrijven voor distributie en leerlingvolgsystemen. 


Oei.... In een verhouding van 1 (schoolbelang) staat  tot 13 (commercieel belang) vroeg ik me af of ik me wel staande zou kunnen houden tegenover deze overmacht. Gelukkig viel dat mee: die 'jongens' zijn niet van gisteren en redeneren vanuit het klantperspectief: hun klanten (scholen) willen goed lesmateriaal. Dat kunnen de scholen krijgen; de klant is koning. Doch: dwars door alle inspanningen heen om het de klant naar de zin te maken klinkt het geluid: maar we willen er wel aan blijven verdienen! En hier zijn we waar ik in deze tweede blog op uit wilde komen; hoe werkt de economie in het onderwijs? 


Scholen en uitgeverijen willen beiden het zelfde: goed lesmateriaal en liefst op een manier dat past bij de 21e eeuw. Maar er zit iets tegenstrijdigs in: het is net zoiets als dat je de grote oliemaatschappijen vraagt om  electrische auto's te gaan ontwikkelen. In dat kader is dit filmpje wel opmerkelijk; er zijn al diverse revolutionaire schone auto's ontwikkeld maar op de een of andere manier zijn ze weer van de markt gehaald. Complot van de olie-industrie of niet; het is duidelijk dat als er grote commerciële belangen mee gemoeid zijn, het niet duidelijk is of de motieven om iets te doen of juist te laten nog wel zo zuiver zijn. 


De angst voor uitgeverijen is dat als de educatieve content eenmaal gedigitaliseerd is, het daarna een koud kunstje zou zijn om de content al gauw als publiek bezit aan te merken en eindeloos aan elkaar door te geven  ( net zoals met illegaal gedownloade muziek wordt gedaan ). Logisch natuurlijk dat als je dan de voorstellen van de 'workflow' bekijkt men éérst geld wil zien. Een electronische kassa en pas als betaald is, gaat de digitale slagboom open om de content bij de leerling te krijgen. De bijeenkomst heeft duidelijk gemaakt dat we er nog lang niet zijn; er zijn nog vele haken en ogen. Technisch is het geen probleem: de complexiteit daarentegen wel. Ik moet daarbij erg denken aan de keynote-presentatie van gewaardeerde APS-collega Michel van Ast. Er zijn zó veel partijen mee gemoeid dat er als het ware een 'scrum' ( rugby-term ) ontstaat: als je wilt bewegen moet iederéén bewegen. 


In termen van bedrijfsvoering zie je dat het verdienmodel de boel vasthoudt: uitgeverijen willen hoe dan ook blijven verdienen en laten (voorlopig) niet los om hun methodes ook los te knippen in kleine digitale leseenheden en die laten concurreren met leseenheden van andere uitgeverijen. Men zou moeten onderkennen dat elke methode , hoe goed ook, toch altijd hiaten kent en daarom arrangementen van meerdere methodes mogelijk moet zijn. 
Ik heb die dag in Utrecht niet één keer horen praten over 'de derde weg': een kwaliteitsmix van open (gratis)  en gesloten (betaalde) lesmateriaal. Nogal logisch vanuit het belang van uitgeverijen: zij willen zo lang mogelijk eigenaar blijven van kwalitatief hoogwaardig lesmateriaal. Maar als je bedenkt dat die uitgeverijen het gewoon gekocht hebben van hele bekwame leerkrachten in het onderwijs....zou het dan niet tijd worden om eens na te denken wie eigenlijk eigenaar zou moeten zijn van de onderwijsinhoud? ....nou, dat is een mooi bruggetje voor een volgende edublog: eigenaarschap en regie van het onderwijs. En dan kan ik ook meer vertellen van mijn plan om ook het ondernemerschap meer naar het onderwijs toe te halen.